Missie en Visie
Als open designer voel ik de urgentie om de samenleving te betrekken bij actuele problemen. In Blind Geordend bezoek ik een verzorgingstehuis om verhalen van ouderen te verzamelen. Deze kennis verwerk ik in een ontwerp voor een nieuwe doelgroep.
‘Blinden moeten niet anders behandeld worden dan zienden.’
Sophie
Ik ben Sophie, een social lifestyle designer met een interesse in open design. Ik behandel maatschappelijke vraagstukken en wil mensen direct betrekken in een open ontwerpproces. Dit doe ik door middel van methoden als diepte-interviews1 en users as designers.2 Mijn media zijn fotografie, grafische vormgeving en productontwerp.
In mijn project Blind Geordend onderzoek ik hoe de kennis van blinden en slechtzienden waardevol kan zijn voor anderen. Mijn onderzoeksvraag luidt:
Hoe kunnen de ordeningssystemen van blinden en slechtzienden relevant gemaakt worden voor mensen die behoefte hebben aan structuur in deze overprikkelde maatschappij?
Door de huidige drukke en chaotische maatschappij ervaren mensen een overload aan informatieprikkels. In deze gedigitaliseerde wereld is behoefte aan ordening, tactiliteit en knuffelige materialen, aldus de Nederlandse trend forecaster Lidewij Edelkoort.3
Blinden hebben door hun visuele beperking een voordeel: zij kunnen als de besten hoofdzaken onderscheiden van bijzaken, dingen ordenen en hun leven systematiseren. Blinden kunnen zienden helpen om structuur, focus en orde terug te vinden. Dit kan bijvoorbeeld door redundante ordening, een systeem met contrasterende tactiele herkenningspunten. Julia maakt hier ook gebruik van. Zij ordent de spullen in haar tas met tasjes die te herkennen zijn aan hun vorm, structuur, locatie en kleurcontrast. Julia speelt ook een centrale rol in mijn onderzoek.
Open Design
Hoe is kennis over ordenen van blinden en slechtzienden in te zetten voor mensen die wel kunnen zien? Via open design deel ik deze kennis om tot een nieuw ontwerp te komen.
‘Ik wil zo normaal mogelijk leven, met zo min mogelijk aanpassingen zodat ik niet opval.’
Open Design
is een ontwerpbenadering waarin het betrekken van gebruikers en het delen van kennis in een ontwerpproces centraal staat. Deze ontwerpmethode heb ik in mijn onderzoek en eindproduct ingezet: het proces is open en het eindproduct is persoonlijk aanpasbaar.
Fab labs delen wereldwijd blueprints van producten. Daarnaast is recent besloten dat vanaf 2020 wetenschappelijke artikelen gratis beschikbaar worden. Deze ontwikkelingen kunnen mogelijk een uitkomst bieden voor zelfgeorganiseerde, gepersonaliseerde zorg. Voor mijn onderzoeksvraag is open design van groot belang. Hoe kan kennis over ordeningssystemen van blinden en slechtzienden worden vastgelegd en gedeeld?
Users as Designers
In mijn onderzoek heb ik verschillende open design onderzoeksmethoden ingezet, gericht op feedback van blinden en slechtzienden. Users as designers is een open innovatiesysteem, grensverleggend en efficiënt. De gebruiker wordt diepgaand bij het ontwerpproces betrokken en gevraagd naar dagelijkse ervaringen of kritische feedback. De gebruiker, in dit geval de blinde of slechtziende, heeft hier de rol van expert. Een andere methode is het geheugenpaleis,4 een interview-tactiek die werkt met verbeelding waardoor je je makkelijker dingen kan herinneren. Het veelgebruikte ezelsbruggetje is gebaseerd op de methode van loci:5 je koppelt abstracte of onbekende ideeën aan een bekende locatie.
JULIA, een uniek ordeningssysteem
Julia, een slechtziende dame op leeftijd, heeft in haar tas een eigen ordeningssysteem ontwikkeld.
‘Want ja, iedereen is tenslotte blind in zijn tas.’
Vriendschap
Mijn onderzoek is gestart tijdens de minor Open Design in het laatste jaar van mijn studie aan de Willem de Kooning Academie. Ik ontmoette Julia in het verzorgingstehuis Humanitas aan de Bergweg in Rotterdam. We raakten aan de praat en zij vertelde mij hoe ze met haar handicap omging en wie of wat haar daarmee hielp. Zo kwam haar geordende tas met haar systeem ter sprake. Er volgde een persoonlijk onderzoek naar Julia en haar leven. Door het intense contact ontstond een intieme vriendschap waardoor we elkaar vertrouwden en ervaringen deelden, en ik veel van haar te weten kwam. Onze vriendschap heeft ervoor gezorgd dat ik haar wilde helpen en haar systeem wilde verbeteren. Ik ging op zoek naar systemen van andere blinden en slechtzienden. Daarmee wilde ik kennis samenbrengen voor een optimaal ordeningssysteem.
Diepte-interviews
De betrokkenen Vincent, Corry, Melvin en Esther (en ook Hannelore, zorgverlener bij VISIO, een organisatie die blinden en slechtzienden ondersteunt) vertelden in diepte-interviews over hun dagelijks leven, hun problemen en de dingen die zij prettig vinden. Zo ontstonden ontwerpregels voor de tas JULIA, het eindproduct van mijn minor. Vervolgens is de tas JULIA met prototypes voor de systemen, kleuren, materialen en tasjes getest met Jody en Ellen. Hiermee heb ik de ontwerpregels aangescherpt voor het uiteindelijke ontwerp.
Systeem voor ordening
In mijn afstudeerproject heb ik deze bevindingen vertaald naar een ordeningssysteem: de tas JULIA, ontworpen vanuit de behoeftes en feedback van Julia. Het dockingstation is een plek van waaruit je de tas JULIA kan herordenen. Normaliter is een dockingstation een verzamelpunt voor elektronische poorten, zoals USB, maar in dit verband is het een verzamelpunt voor vakjes. De tas JULIA vormt met het dockingstation het eindproduct van mijn onderzoek. Want ja, iedereen is tenslotte blind in zijn tas.
Blind
Over Julia, de overige blinde en slechtziende participanten, en de bruikbaarheid van hun kennis op het gebied van ordenen.
‘Design voelt zo fijn, ook al is het vaak totaal niet praktisch.’
Experts
Bij mijn onderzoek heb ik verschillende blinden en slechtzienden betrokken, volgens de users as designers methode. Deze experts/ervaringsdeskundigen vertelden over hun eigen systeem, hun leven en hun dagelijkse irritaties, en gaven feedback op de tas JULIA.
Julia en Vincent komen uitgebreider aan het woord omdat zij een grote invloed hebben gehad op het totale project. Dit hoofdstuk introduceert hen, hun systemen en hun kennis.
Julia (80) woont in een verzorgingstehuis en heeft momenteel nog een gezichtsvermogen van vijf procent. Dit gaat langzaam achteruit. In haar dagelijks leven maakte ze eerst veel gebruik van kleurcontrasten. Tegenwoordig doet ze meer op gevoel. Julia stopt alles in zakjes. Deze contrasteren in vorm, kleur en materiaal met de ondergrond. Dit is haar manier om haar spullen zowel thuis als in haar tas terug te vinden. Ze ordent haar spullen in haar tas door middel van kleur, vorm en locatie; kleine tasjes die in een grotere tas zitten.
Vincent (50) is cabaretier, schrijver en een chaoot. Hij haat producten die speciaal zijn gemaakt voor blinden. Hij houdt meer van design, ook al is dit misschien niet altijd even praktisch, en vindt dat iedere ziende het comfort van voelen zou moeten kunnen ervaren. In een interview6 vertelde hij dat vorm en kleur niet voldoende zijn als ordeningsprincipes. Er kwam een nieuw herkenningspunt bij: structuur, ook wel tactiliteit genoemd.
Neem een voorbeeld aan Vincent. Als hij de weg moet leren kennen loopt hij tien keer dezelfde route. Hiervan maakt hij een kaart in zijn hoofd, zoals het geheugenpaleis. Deze methode heb ik gebruikt tijdens de interviews. De systemen zijn vaak gewoontes geworden waardoor je je er in het dagelijks leven niet meer bewust van bent. In mijn interviews konden mensen in gedachten door het huis lopen en zich de systemen weer herinneren en beschrijven.
Dwangmatig structuur aanleren
Hannelore van VISIO stelt dat de meeste blinden en slechtzienden dwangmatig structuur moeten aanleren. Om dingen te herkennen hanteren zij een eigen systeem, met contrastrijke kleuren, vormen en materialen. Hannelore adviseert zo weinig mogelijk spullen te bezitten en deze een vaste plek te geven, gecategoriseerd op thema, gebruik of functie.
Blinden en slechtzienden gebruiken vaak het geheugenpaleis om een route af te leggen; hun geheugen is sterk door continu gebruik. Zij hebben eveneens een sterk tactiel en auditief gevoel, naast een goed ontwikkeld reukvermogen. Maar blinden en slechtzienden houden ook van mooi design, niet alleen van functionele producten.
Uit diepte-interviews bleek dat vier van deze zes blinden en slechtzienden door hun beperking geordender zijn gaan leven. Een chaotische manier van leven is onmogelijk. Maaike: ‘Toen ik nog kon zien, was ik een chaoot. Sinds ik slechtziend ben, heb ik structuur nodig om alles terug te vinden. Al mijn spullen hebben nu een vaste plek, zowel in mijn huis als in mijn tas.’ 7 Vincent denkt hier anders over: ‘Niet alle blinden zijn geordend; dat is een vooroordeel.’ 8 Toch blijkt uit de interviews dat blinden ordeningsexperts zijn. Als zij op latere leeftijd blind zijn geworden hebben zij ordening vaak dwangmatig moeten aanleren.
Geordend
Een vergelijking tussen de kennis van blinden en slechtzienden, en die van ordeningscoaches en enkele wetenschappers.
‘Niet alle blinden zijn gestructureerd van aard, zij hebben dit vaak uit noodzaak dwangmatig moeten aanleren.’
Mijn vooronderzoek liet zien dat de kennis van blinden en slechtzienden samen te vatten is als: systematisch, consequent, geordend en tactiel. Hoe verhoudt hun expertise en kennis zich tot bestaande ordeningsprincipes en -systemen?
Ordening volgens de coaches
Is er een overlap te vinden tussen de kennis van beroepsmatige ordeningscoaches en die van blinden en slechtzienden? Wat kan deze combinatie van kennis bieden voor het ontwerpen van ordeningssystemen?
Structuur creëren
De ordeningscoach biedt de service om thuis structuur te creëren. Ik heb ordeningscoaches Els Jacobs9 en Ingeborg Koot10 geïnterviewd over hun ordeningssystemen en de belangrijkste regels voor ordening. Deze komen overeen met de systemen van blinden: beiden maken gebruik van het ABC-systeem (bij locatie A berg je de dagelijkse producten op, bij locatie B de wekelijkse en bij C de maandelijkse); beide zijn ook consequent in het terugzetten van spullen en maken vaste plekken voor spullen die je dagelijks gebruikt, de ‘uitvalsbasis’. Het verschil is de wijze van herkenning van de producten: blinden werken tactiel en de coaches met zicht. Het ordeningssysteem dat uit dit onderzoek voorkomt is zowel voor zienden als voor blinden bruikbaar. Blinden zouden dus makkelijk de rol van een ordeningscoach kunnen aannemen.
Hand-hoofd coördinatie: proprioceptie
Voor het eindproduct heb ik proprioceptie11 ingezet. Volgens Charles Scott Sherringtons onderzoek van het zenuwstelsel, weet je lichaam onbewust (en blind) waar de ledematen zich bevinden ten opzichte van het lichaam. Mensen werden tijdens zijn experiment geblinddoekt; er werd een gewricht voor een bepaalde tijd onder een bepaalde hoek gebracht en dit werd vervolgens weer teruggebracht naar een neutrale houding. De deelnemers moesten dit proces herhalen. Het bleek dat men de hoeken kon identificeren. Dit principe wordt proprioceptie genoemd. In dit opzicht functioneren zienden op eenzelfde manier als blinden, en kun je dus voor beide partijen dezelfde ontwerpregels opstellen.
Het magische getal
Volgens de psycholoog George A. Miller kan een mens maximaal zeven dingen makkelijk onthouden.12 Het hangt echter ook af van je hersencapaciteit: een bovengemiddeld intelligent persoon komt makkelijk tot zeven, een wat minder intelligent persoon wellicht tot vier. Als je boodschappen gaat doen zonder lijstje kan je dus zeven producten makkelijk onthouden.
In mijn ontwerp heb ik deze twee principes verwerkt als volgt:
De afmetingen van producten moeten in verhouding staan tot het bereik van je armen (proprioceptie, Charles Scott Sherrington).
Het product mag niet uit meer dan zeven tasjes bestaan (George A. Miller).
Ordeningssystemen in het ontwerp
Voor mijn eindontwerp heb ik tevens ordeningssystemen in verschillende producten onderzocht. Ik heb gekeken vanuit het perspectief van blinden en slechtzienden, ordeningscoaches, wetenschappers (Sherrington en Miller) en mijn eigen visie. De twee meest relevante heb ik hier toegelicht.
Testproces
Volgens de users as designers methode heb ik een aantal prototypes bij blinde en slechtziende betrokkenen getest.
‘Veiligheid en functionaliteit staan bij mij centraal, maar het moet wel trendy zijn.’
Tijdens het testen van de prototypes heb ik in diepte-interviews gevraagd naar de meningen van de experts. Op grond hiervan kon ik de ontwerpregels optimaliseren.
Ordening
Ik heb de deelnemers ook bevraagd over hun eigen ordeningssystemen. Omdat dit vaak onbewuste gewoontes zijn geworden heb ik het geheugenpaleis ingezet. Zo kon de geïnterviewde in gedachten door het huis lopen en zich de systemen weer herinneren.
Enkele vragen
Bent u zelf een geordend persoon of heeft u dit noodzakelijk aangeleerd?
Heeft u een eigen systeem om te ordenen / spullen terug te vinden?
Kunt u hier een voorbeeld van geven?
Begin bijvoorbeeld bij de gang en ga zo in gedachten uw hele huis door.
Materiaal
De participanten zijn continu betrokken geweest bij het ontwerpproces. De tas JULIA is getest met Jody en Ellen op basis van het model, het systeem, de materialen, de voelvormen, de indeling, en mogelijke verbeterpunten. De prototypes en materialen heb ik vooraf op basis van tactiliteit geselecteerd.
Systeemonderzoek
Op basis van de kennis van blinden en slechtzienden heb ik drie nieuwe systemen en diverse materialen aan de twee participanten voorgelegd. Kenmerken:
- drukknopen
- gaten
- klittenband
Uit deze test bleek dat de participanten een voorkeur hadden voor het klittenbandsysteem omdat zij hiermee het meest snel en vrij konden ordenen. Het drukknopensysteem bleek te complex: de participanten hadden moeite de locatie van de drukknopen te vinden. Het gatensysteem werkte niet omdat de participanten bang waren aan de gaten te blijven hangen.
Uitkomsten
De tas en het dockingstation moesten tactiel zijn. De deelnemers hadden een voorkeur voor zachte of gladde materialen. Op grond hiervan heb ik ontwerpregels ontwikkeld voor de tas JULIA, een systeem met verschillende zakjes waarmee je spullen kunt ordenen op basis van kleur, vorm, locatie en structuur. De tas is persoonlijk te optimaliseren afhankelijk van jouw eigen beperking, door middel van contrasterende kleuren, vorm en formaat en een digitale blueprint.
Praktische eisen
Bij het testen van het prototype bleken de volgende eigenschappen belangrijk voor de tas:
Vakjes met ritsen.
Handen moeten vrij zijn voor de taststok en de blindengeleidehond.
Licht, compact en weerbestendig: vaste plekken bieden maar ook redundant zijn zodat je boven/onder en voor/achter kunt onderscheiden.
Persoonlijk aanpasbaar en trendy: niet herkenbaar als een ‘blindenproduct’.
Tijdens het materiaalonderzoek met Jody en Ellen bleek dat het ontwerp te herkennen moet zijn aan vorm, kleur, structuur en contrast.
‘Voor mijn kleding heb ik een apart systeem. Ik heb veel basics die erg op elkaar lijken. Voor elk kleur shirt heb ik een ander herkenningspunt. De blauwe shirts hangen bijvoorbeeld binnenstebuiten, bij de rode shirts heb ik het waslabel eruit geknipt en uit de zwarte shirts heb ik het merkje geknipt. Zo heeft iedere kleur zijn eigen herkenningspunt.’
– Ellen Koudijs (40), 2017
‘Mijn toiletspullen raken snel door elkaar. Daarom maak ik inmiddels gebruik van vershoudzakjes. Op deze manier kan ik mijn verzorgingsproducten thematisch ordenen.’
– Maaike (27), 2017
De kennis en feedback van deze betrokkenen heb ik gebruikt als criteria voor het uiteindelijke ontwerp.
Ontwerp
Wanneer je de kennis over ordening van blinden en slechtzienden als uitgangspunt voor een ontwerp neemt, beschouw je hen als expert en niet als minderheid. Blind Geordend is een voorbeeld van zo’n aanpak.
Kennis over ordening
Hoe kan de kennis over de ordeningssystemen van blinden en slechtzienden relevant gemaakt worden voor mensen die behoefte hebben aan een gestructureerd leven in deze overprikkelde maatschappij?
Minderheden als experts
De kennis over ordeningssystemen van blinden en slechtzienden wilde ik openstellen voor een bredere doelgroep. Door hen niet te zien als minderheden maar als ordeningsexperts, zijn zij niet alleen users maar ook designers. Hun kennis vormt het uitgangspunt voor mijn ontwerp: een geordend, overzichtelijk en redundant ordeningssysteem dat zowel thuis als in de tas te gebruiken is. Met dit ontwerp wordt geen onderscheid gemaakt tussen blinden, slechtzienden en zienden. Het is voor iedereen die baat heeft bij meer structuur.
Regels
De kennis van deze ordeningsexperts heb ik samengevoegd met die van ordeningscoaches, van de wetenschappers Miller en Sherrington, en mijn eigen visie die ontstaan is tijdens de minor Open Design. Op basis hiervan heb ik regels ontwikkeld die een geordende, consequente structuur bieden. Deze komen samen in het systeem JULIA, een tas met een dockingstation.
Persoonlijk functioneel
De tas moet een geordende structuur bieden en je handen vrij laten voor je taststok en de blindengeleidehond. De tas moet licht, compact en weerbestendig zijn; de tas moet vaste plekken bieden; en de tasjes moeten sluitbaar en redundant zijn (herkenbaar aan kleur, structuur en locatie). Tevens moet het geheel trendy zijn en vooral niet herkenbaar zijn als product uitsluitend voor blinden.
Aanpasbaar
De tas is een aanpasbaar systeem dat bestaat uit diverse kleine tasjes. Het vakje voor je telefoon is ook te gebruiken als telefoonhoesje, het pennenvakje als etui en als toilettas.
Dockingstation
De tas JULIA is uitgebreid met een dockingstation waarmee je volgens het ABC-systeem van de ordeningscoaches kunt structureren. Spullen krijgen een vaste plek in het huis: een inzicht van blinden en slechtzienden. Deze plek is het start- en eindpunt van de dag. Hier kun je je tas indelen, inpakken en weer uitpakken.
Maximaal zeven
Het formaat van het dockingstation is te personaliseren (proprioceptie, Sherrington). De vakjes in de tas zijn redundant en herkenbaar aan hun structuur, vorm en locatie. Daarbij mag je maximaal zeven vakjes meenemen (George A. Millers visie op het getal zeven en het tijdelijke geheugen).
Contrastrijk
Kleur- en materiaalgebruik zijn contrastrijk zodat je kleuren ook kunt onderscheiden ondanks een visuele beperking. Lichtblauw is bijvoorbeeld contrastrijk met diep oranje, omdat een lichte kleur meer wit bevat dan een donkere kleur.
Ontwerpprincipes
- ontwerpvisie
De tas is te personaliseren op grond van de wensen van de gebruiker. Dit wordt mogelijk gemaakt door de blueprint van het ontwerp die te downloaden is. (zie poster/omslag) - eisen aan de producten
Proprioceptie bepaalt de omvang van het dockingstation, en de tas heeft maximaal zeven vakjes. - functie van de producten
De tas en het dockingstation moeten voor blinden en slechtzienden vaste, consequente, herkenbare, overzichtelijke en geordende plekken hebben. - vorm van de producten
Het eindproduct moet een uitvalsbasis zijn die voldoet aan het ABC-systeem van de ordeningscoaches.
Beperk jezelf niet door de waardevolle kennis van bijvoorbeeld blinden en slechtzienden uit te sluiten. Zij hebben juist door hun beperkingen al veel oplossingen gevonden waar wij ontwerpers nog heel veel van kunnen leren. Dit zou het startpunt moeten zijn van ieder ontwerp; het biedt een relevante basis om tot passende ontwerp-oplossingen te komen. Als het concept namelijk werkt voor iemand met een beperking, werkt het ook voor de rest van de maatschappij.
Beperken is het nieuwe ordenen.
Colophon
Hybrid Publishing
This publication was developed by Hybrid Publishing, founded by the Willem de Kooning Academy as a means of profiling and disseminating outstanding research conducted by its students and teaching staff, whether independently or in collaboration with external partners. Researching and experimenting across a broad range of processes native to digital and analog media, WdKA Hybrid Publishing fosters novel approaches to design, authoring, reading and dissemination made possible through ongoing developments from the legacies of Gutenberg’s press to present-day technologies.
HP Research Awards
The HP Research Awards series showcases the work of recipients of the Willem de Kooning Research Award. Established by the Willem de Kooning Foundation, the awards are granted to outstanding students whose graduation projects and research have helped provide new insights to broader audiences.
For a digital version of this and other publications, go to at.wdka.nl/hpresearchawards.
Colophon
Blindly Organised © 2018
at.wdka.nl/hpresearchawards
Developed by Hybrid Publishing,
Willem de Kooning Academy
Text © Sophie Helene Dirven (sophiehelenedirven.nl)
All rights reserved
ISBN 978-94-92479-08-2
Author: Sophie Helene Dirven
Editor: Deanna Herst
Translation and corrections: Johanna Monk
Coordinators: Loes Sikkes and Kimmy Spreeuwenberg
Design: Amy Guijt (amyguijt.nl)
Developer: Lucia Dossin (luciadossin.net)
Printed by: Pantheon Drukkers
Reading (Dutch): Vincent Bijlo
Reading (English): John Carrington
Thanks to:
Vincent Bijlo, Justus Tomlow, Cory, Melvin, Esther, Hannelore, Marijke, Maaike, Patricia, Bastiaan, Ellen
Special thanks to Julia, my inspiration and third granny. I’m so glad I met you!
Download